Osobom, które są zatrudnione lub posiadają dobrowolne ubezpieczenie chorobowe (np. w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą), przysługuje kilka rodzajów urlopów do wykorzystania po porodzie. Z niektórych mogą skorzystać tylko mamy, inne przysługują ojcu dziecka lub obojgu rodzicom. W ostatnim czasie pojawiło się kilka zmian w zasadach udzielania urlopów, dlatego warto odświeżyć sobie wiedzę na ich temat. Poniżej ściągawka: lista urlopów, jakie przysługują świeżo upieczonym rodzicom.
Urlop macierzyński
To pierwszy i obowiązkowy urlop przeznaczony głównie dla mam, ale warto wiedzieć, że w niektórych sytuacjach również ojcom przysługuje urlop macierzyński. Prawa do niego mają włącznie osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę. Otrzymują wówczas 100-procentowe wynagrodzenie za urlop, co oznacza, że pracownicy, która urodziła dziecko, co miesiąc przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości dotychczasowego średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy.
Długość urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci, urodzonych podczas jednego porodu. Wymiar urlopu macierzyńskiego wynosi:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- 31 tygodni w przypadku urodzenia bliźniąt,
- 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojaczków,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czwórki dzieci,
- 37 tygodni gdy urodzi się pięcioro lub więcej dzieci.
Warto wiedzieć, że tydzień urlopu macierzyńskiego liczony jest jako 7 dni kalendarzowych, a nie pracujących, dlatego weekendy oraz święta ustawowo wolne od pracy wliczają się w okres jego trwania.
Urlop macierzyński nie musi rozpocząć się bezpośrednio po urodzeniu dziecka - kobieta może wykorzystać go już przed porodem, maksymalnie na 6 tygodni przed terminem. Wystarczy, że złoży wniosek o urlop u swojego pracodawcy. Nie ma ustawowo narzuconego wzoru takiego pisma – najlepiej spytać w swojej firmie o informację, co powinno się w nim znaleźć.
Jeśli przyszła mama chce wykorzystać urlop macierzyński dopiero po przyjściu dziecka na świat, nie musi składać żadnego wniosku do pracodawcy – urlop rozpoczyna się automatycznie w dniu narodzin dziecka. Wystarczy dostarczyć skrócony odpis aktu urodzenia dziecka do firmy lub do ZUS-u (w przypadku dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego).
Najczęściej urlop macierzyński kojarzony jest z mamami, jednak może zamienić się on w urlop dla taty - to tak zwany nieoficjalnie urlop "tacierzyński". Zgodnie z przepisami ojciec dziecka, który podlega ubezpieczeniu chorobowemu, może wykorzystać część urlopu macierzyńskiego, ale dopiero po matce. Kobieta musi być z dzieckiem przez minimum 14 tygodni, aby zdecydować o rezygnacji z części urlopu i wrócić do pracy. Wówczas może przekazać pozostałą część urlopu (czyli 6 tygodni) na rzecz partnera - jest on dla niego obowiązkowy, ponieważ z urlopu macierzyńskiego nie można zupełnie zrezygnować. Oczywiście proporcje te mogą być inne - matka dziecka może przebywać z nim dłużej, np. 18 tygodni, wówczas tylko 2 tygodnie urlopu przypada na rzecz ojca.
Oświadczenie o rezygnacji z urlopu macierzyńskiego przez matkę, z pobierania zasiłku macierzyńskiego i przekazaniu go na rzecz ojca, powinno zostać złożone najpóźniej na 7 dni przed jej planowanym powrotem do pracy. Ojciec dziecka musi natomiast złożyć wniosek o urlop "tacierzyński" nie później niż na 14 dni przed jego rozpoczęciem.
Przejęcie opieki przez ojca przed upływem pierwszych 14 tygodni po urodzeniu się dziecka jest możliwe tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. z powodu choroby matki dziecka lub jej hospitalizacji. Od kilku lat istnieje również inna możliwość wykorzystania całego urlopu macierzyńskiego od razu po narodzinach dziecka, wyłącznie przez ojca wychowującego dziecko. To sytuacje, gdy matka umiera po przyjściu na świat dziecka, porzuca potomka lub gdy z jakiś względów nie może sprawować nad nim opieki. Samotni ojcowie mają takie prawo do skorzystania z urlopu i zasiłku macierzyńskiego, jeśli mają ubezpieczenie chorobowe.
Urlop ojcowski
Tego rodzaju urlop trwa 2 tygodnie i jest zarezerwowany wyłącznie dla tatusiów - nie można oddać go matce dziecka. Co istotne, nie jest związany z urlopem matki, dlatego mężczyzna (zatrudniony na umowie o pracę lub posiadający prawo do ubezpieczenia chorobowego w ZUS) ma do niego prawo nawet wówczas, gdy matka nie ma prawa do urlopów związanych z urodzeniem dziecka. Urlop taki jest płatny w 100%, a wymiar zasiłku w tym czasie to średnia z 12 ostatnich miesięcy.
Panowie mogą wykorzystać urlop ojca po narodzinach dziecka maksymalnie w dowolnym, wybranym terminie, ale tylko w okresie roku od dnia urodzenia dziecka i nie dłużej (wcześniej było to możliwe w ciągu 2 lat). Ważne, aby wcześniej złożyć u pracodawcy wniosek – najpóźniej 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Urlop ojcowski może być wykorzystany w całości lub podzielony na 2 równe części, nie krótsze niż 1 tydzień.
Urlop rodzicielski
W przeciwieństwie do macierzyńskiego, nie jest obowiązkowy. Wymiar urlopu rodzicielskiego to maksymalnie 41 tygodni (43 w przypadku większej liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie), przysługujących łącznie obojgu rodzicom. Ale uwaga! Od niedawna obowiązuje przepis dotyczący wyłącznego prawa do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla każdego z rodziców. Prawa tego nie można przenieść na partnera, co oznacza, że w praktyce urlop rodzicielski dla każdego z rodziców może trwać maksymalnie 32 tygodnie, bo pozostałe 9 tygodni musi wykorzystać drugi z rodziców. Jeśli tego nie zrobi, pozostała część tego urlopu przepada.
Urlop rodzicielski można wykorzystać w całości lub podzielić go na krótsze odcinki. Jeśli rodzice tak zdecydują, mogą przechodzić na niego kolejno po sobie lub przebywać na nim w tym samym czasie, ale wówczas czas korzystania z urlopu liczy się podwójnie. Rodzice, którzy zdecydują, że chcą podzielić się urlopem, muszą też pamiętać o poniższych zasadach:
- urlop rodzicielski można wykorzystać jednorazowo lub w maksymalnie 5 częściach,
- jeśli podzielą go na części, to mogą to zrobić do 6. urodzin potomka, a dokładnie: do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończyło 6 lat.
Urlop rodzicielski jest płatny, to znaczy przysługuje za niego zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku (czyli przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy). Istnieje jednak możliwość zmiany jego wysokości, poprzez rezygnację z wcześniejszego 100-procentowego zasiłku w czasie urlopu macierzyńskiego. Wówczas miesięczny zasiłek przez okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego będzie wynosił zawsze 81,5% podstawy wymiaru zasiłku. Aby wybrać taką opcje, należy złożyć wniosek w terminie nie później niż 21 dni po porodzie. Ojcu dziecka, który zdecyduje się na skorzystanie z 9-tygodniowego urlopu, przysługuje zasiłek w wysokości 70%.
Jak czytamy na stronie gov.pl, pracownik może łączyć urlop rodzicielski z pracą w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego etatu. Wtedy długość urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, ale nie dłużej niż do 82 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka lub 86 tygodni – w przypadku jednoczesnego urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Dodatkowe wolne dni dla rodziców
- Polski ustawodawca przygotował dla ojca urlop okolicznościowy, który przysługuje mu w związku z urodzeniem dziecka i jest przyznawany na wniosek pracownika – są to dwa dni przyznawane świeżo upieczonym ojcom. Długość urlopu okolicznościowego z tytułu urodzenia dziecka nie zależy od liczby urodzonych dzieci w czasie jednego porodu.
- Opieka nad dzieckiem - to dwa dni (lub 16 godzin) w roku kalendarzowym, które należą się mamie lub tacie dziecka do ukończenia przez nie 14 lat. Rodzicom przysługują łącznie dwa dni – bez względu na to, ile dzieci wychowują. Dniami wolnymi można podzielić się między sobą i przysługuje za nie wynagrodzenie.
- Rodzice dziecka mają prawo do urlopu wychowawczego, czyli do dodatkowego, bezpłatnego urlopu, który można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 6 lat. Urlop wychowawczy wynosi łącznie 36 miesięcy i przysługuje zarówno mamie, jak i tacie dziecka, ale w ramach 3-letniego urlopu, 1 miesiąc przeznaczony jest wyłącznie dla drugiego rodzica. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z partnerów, dlatego niewykorzystany przez drugiego rodzica 1 miesiąc urlopu - przepada. Urlop wychowawczy można podzielić maksymalnie na 5 części, można też korzystać z niego jednocześnie z partnerem (łączny okres nie może przekraczać maksymalnego wymiaru).
Zasady udzielania urlopów z tytułu urodzenia się dziecka, a więc na przykład urlop macierzyński przysługuje również osobom, które przyjmują dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza lub na podstawie postanowienia o przysposobieniu dziecka.
Źródło: Gov.pl
