Jak uniknąć pęknięcia krocza podczas porodu?

Pęknięcie krocza podczas porodu to jedna z głównych obaw wśród wielu ciężarnych. Niestety, taki uraz często wiąże się z bólem, dłuższym okresem rekonwalescencji i zwiększonym ryzykiem powikłań. Choć nie zawsze jesteśmy w stanie mu całkowicie zapobiec, to istnieje wiele sposobów na przygotowanie krocza do porodu i zminimalizowanie ryzyka pęknięcia. Kto jest najbardziej narażony na pęknięcie krocza przy porodzie i kiedy wskazane jest jego nacięcie?

Pęknięcie krocza w czasie porodu – na czym polega?

Pęknięcie (rozerwanie) krocza to uraz tkanek miękkich krocza podczas II okresu porodu siłami natury, do którego dochodzi w momencie wypychania dziecka (zwłaszcza główki i barków) przez kanał rodny. Podczas tego procesu tkanki krocza, czyli skóra, mięśnie krocza oraz mięśnie dna miednicy, muszą się rozciągnąć, aby umożliwić dziecku przejście. W rezultacie ściana pochwy ulega rozerwaniu, co fachowo określane jest jako „pęknięcie krocza i pochwy”.

Sprawdź też, jakie są sposoby na szybki i sprawny poród.

Pęknięcia krocza – stopnie urazów w trakcie porodu

Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób rozróżnia się 4 stopnie pęknięcia krocza:

• pęknięcie krocza 1 stopnia – uszkodzeniu ulega wyłącznie skóra krocza oraz błona śluzowa. Jest to najłagodniejsza forma pęknięcia, która zwykle goi się szybko i nie powoduje poważnych komplikacji;
• pęknięcie krocza 2 stopnia – pęknięcie skóry, mięśni krocza i pochwy, a także mięśni dna miednicy. Wymaga szycia, ale gojenie przebiega z reguły pomyślnie i nie prowadzi do długotrwałych problemów zdrowotnych;
• pęknięcie krocza 3 stopnia – dotyczy skóry, mięśni krocza oraz zwieracza zewnętrznego odbytu. Jest to poważniejsze uszkodzenie, które może niekiedy powodować problemy z kontrolowaniem stolca;
• pęknięcie krocza 4 stopnia – głębokie pęknięcie obejmujące błonę śluzową odbytnicy. Może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak problemy z kontrolowaniem wypróżnień, dlatego wymaga rehabilitacji poporodowej.

Niezależnie od stopnia pęknięcia krocza każda rana wymaga odpowiedniego zaopatrzenia i pielęgnacji, aby zapobiec ewentualnym powikłaniom i problemom z gojeniem.

Pęknięcie krocza podczas porodu – czynniki ryzyka

Na to, czy w trakcie porodu dojdzie do urazu okołoporodowego tkanek miękkich pochwy i krocza, duży wpływ mają takie czynniki jak:

• wielkość dziecka – poród maluszka o masie urodzeniowej powyżej 4 kg zwiększa ryzyko uszkodzeń krocza, ponieważ główka może być zbyt duża, aby przejść przez wąski kanał rodny bez uszkodzenia tkanek;
• pierwszy poród – u pierworódek tkanki miękkie krocza są mniej elastyczne, co może spowodować ich pęknięcie podczas porodu;
• poród w późnym wieku – z wiekiem elastyczność tkanek krocza jest u kobiet coraz mniejsza, dlatego ryzyko pęknięcia krocza może być wyższe u przyszłych mam, które rodzą po 35. roku życia;
• szybka akcja porodowa – krótka faza parcia może wpłynąć na zwiększenie ryzyka pęknięcia krocza, ponieważ tkanki nie mają wystarczająco dużo czasu na rozciągnięcie;
• wydłużony przebieg II okresu porodu – taki stan może z kolei prowadzić do nadmiernego napięcia tkanek, co również może skutkować pęknięciem;
• pozycja dziecka – noworodki ułożone pośladkowo utrudniają prawidłowe rozciąganie tkanek przy porodzie, co może prowadzić do uszkodzenia tkanek krocza i pochwy;
• interwencje medyczne – stosowanie narzędzi pomocniczych, takich jak kleszcze czy próżnociąg położniczy, mogą wpłynąć niekorzystnie na przebieg porodu, zwiększając ryzyko urazów.

Pęknięcie krocza a drugi poród

Kobiety, które doświadczyły pęknięcia krocza 3. lub 4. stopnia, są bardziej narażone na podobny uraz podczas kolejnego porodu. Skóra i mięśnie krocza nie zawsze odzyskują pełną elastyczność po pęknięciu, co z kolei zwiększa ryzyko ich ponownego uszkodzenia podczas kolejnego porodu. Dodatkowo blizny powstałe w wyniku wcześniejszego urazu mogą wpłynąć na elastyczność tkanek, co sprawia, że stają się one bardziej podatne na pęknięcia.

Nacięcie krocza – kiedy jest konieczne?

Epizjotomia, czyli nacięcie krocza, to zabieg chirurgiczny polegający na nacięciu skóry, błony śluzowej i mięśni krocza specjalnymi nożyczkami. Procedurę wykonuje się w końcowej fazie parcia – na szczycie skurczu, czyli w momencie gdy tkanki krocza są napięte przez główkę dziecka. Po zakończeniu porodu rana jest zszywana. Zgodnie z danymi WHO około 5-20% porodów siłami natury wymaga nacięcia krocza (Wagner M., Pursuing the birth machine, The Search for Appropriate Birth Technology, ACE Graphics, Camperdown, 1994).

Zabieg jest wskazany zwłaszcza w przypadku:

• ułożenia pośladkowego dziecka;
• dystocji barkowej, czyli porodu w położeniu główkowym;
• zaburzonego tętna dziecka, które zagraża jego życiu;
• konieczności zastosowania kleszczy lub próżnociągu położniczego.

Warto jednak pamiętać, że nacięcie krocza nie jest zabiegiem rutynowym i nie powinno być przeprowadzane przy każdym porodzie. Jego wykonanie zależy od konkretnej sytuacji porodowej i decyzji lekarza, który ocenia, czy może to pomóc w bezpiecznym zakończeniu porodu. Co ważne, nacięcie krocza można przeprowadzić wyłącznie za zgodą pacjentki.

Dowiedz się też, jak się spakować do porodu.

Jak zapobiec pęknięciu krocza podczas porodu?

Zabieg epizjotomii, choć przez wiele kobiet traktowany jest jako sposób na ochronę przed samoistnym pęknięciem krocza i urazem główki dziecka, może mieć szkodliwy wpływ na zdrowie przyszłej mamy. Z tego powodu Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) rekomenduje wdrożenie pewnych metod zmniejszających ryzyko urazów okołoporodowych, takich jak:

• odstąpienie od rutynowego nacinania krocza i przeprowadzanie je wyłącznie w uzasadnionych przypadkach;
• masaż okolic krocza, wykonywany 3-4 razy w tygodniu przez około 5-10 minut. Taki masaż pozwala nie tylko na zwiększenie elastyczności i wzmocnienie tkanek, ale też poprawia ich ukrwienie;
• ćwiczenia mięśni dna miednicy podczas ciąży, które zmniejszają również ryzyko nietrzymania moczu w końcowym etapie ciąży i tuż po porodzie;
• odpowiednia pozycja podczas porodu (wertykalna), np. klęczenie, kucanie, podparcie na kolanach, która będzie komfortowa dla pacjentki i umożliwi lepsze rozciąganie tkanek krocza;
• ciepłe okłady na krocze podczas II okresu porodu, które zmniejszają ryzyko pęknięć krocza 3. i 4. stopnia;
• kontrola tempa parcia, prowadzona we współpracy z położną, która czuwa nad prawidłowym przebiegiem porodu;
• stosowanie środków zmniejszających siłę tarcia wewnątrz kanału rodnego, takich jak np. specjalne żele i olejki, które mogą pomóc w zmniejszeniu ryzyka uszkodzeń tkanek krocza. To preparaty w pełni bezpieczne zarówno dla matki, jak i dla płodu. Środki te nie są jednak refundowane przez NFZ, dlatego ciężarna sama powinna się w niezaopatrzyć przed porodem.

Kobiety chętne do poznania technik masażu krocza i ćwiczeń mięśni Kegla powinny skorzystać z porad doświadczonego fizjoterapeuty uroginekologicznego, lekarza lub położnej, którzy najpierw ocenią stan dróg rodnych, a następnie zaproponują odpowiedni plan ćwiczeń dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjentki. Specjalista może udzielić również wskazówek dotyczących stosowania tzw. baloników do treningu uelastyczniającego tkanki krocza, które u niektórych kobiet mogą pomóc w lepszym przygotowaniu tkanek do porodu.

Jak przygotować krocze do porodu? Podsumowanie

Pęknięcie krocza to jeden z najczęstszych urazów w okresie okołoporodowym, który może przytrafić się podczas porodu siłami natury. Odpowiednie przygotowanie krocza, m.in. poprzez regularny masaż, ćwiczenia mięśni dna miednicy oraz przyjęcie optymalnej pozycji podczas porodu, może zmniejszyć ryzyko porodu. Ważne jest jednak, aby wszystkie metody wdrażać pod nadzorem fizjoterapeuty uroginekologicznego, położnej lub lekarza, którzy będą w stanie doradzić, jak najlepiej przygotować ciało do porodu i zminimalizować ryzyko urazów.

Bibliografia:

1. Bręborowicz G. H., Położnictwo i ginekologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014. 
2. Czajkowski K., Dębski R., Markowska U., Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące zapobiegania śródporodowym urazom kanału rodnego oraz struktur dna miednicy, Ginekologia Polska 2011; 82 (5): 390–394, https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2021-09/05.2011%20-W%20TRAKCIE%20AKTUALIZACJI%20-%20Zapobieganie%20śródporodowym%20urazom%20kanału%20rodnego%20oraz%20struktur%20dna%20miednicy.pdf, dostęp online: 25.02.2025.
3. Iwanowicz-Palus G., Bień A. Edukacja przedporodowa. PZWL. Warszawa 2020.
4. Kubicka-Kraszyńska U., Otffinowska A., Siemińska A., Witkiewicz M., Nacięcie krocza – konieczność czy rutyna?, Wydanie 3 poprawione, Warszawa 2010, https://rodzicpoludzku.pl/wp-content/uploads/2008/10/naciecie_koniecznosc_czy_rutyna2010-1.pdf, dostęp online: 25.02.2025.
5. Wagner M., Pursuing the birth machine, The Search for Appropriate Birth Technology, ACE Graphics, Camperdown, 1994)