Od kilku lat polskie położne i pielęgniarki mają coraz większy zakres kompetencji dotyczących opieki nad pacjentami. Od 2011 roku położne mogą prowadzić ciąże fizjologiczne, a od 2020 - mogą udzielać porad, wystawiać niektóre recepty i wypisywać skierowania na badania. Co dokładnie może pielęgniarka i położna podstawowej opieki zdrowotnej?
Pierwsze zmiany dotyczące kompetencji położnych pojawiły się ponad 10 lat temu. W 2011 roku weszła w życie ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. 2011 nr 174 poz. 1039). Przepisy w niej zawarte mówiły, że położna może "rozpoznawać ciążę, sprawować opiekę nad kobietą w przebiegu ciąży fizjologicznej, a także prowadzić w określonym zakresie badania niezbędne w monitorowaniu ciąży fizjologicznej". 6 lat później, dzięki zarządzeniu Narodowego Funduszu Zdrowia, położne otrzymały prawo do wykonywania takich świadczeń w ramach NFZ, czyli bezpłatnie. Od 2020 roku kompetencje pielęgniarek i położnych znów wzrosły: nowe przepisy pozwalają im na wykonywanie niektórych świadczeń, dotąd zarezerwowanych wyłącznie dla lekarzy POZ.
Kim jest położna POZ?
Położna środowiskowa opiekuje się noworodkiem do drugiego miesiąca życia, ale i kobietą w okresie połogu oraz kobietami na każdym etapie życia. Jej zadaniem, jak czytamy w ustawie, jest kompleksowa opieka pielęgnacyjna położnicza i ginekologiczna. Najczęściej z jej świadczeń korzystają przyszłe i świeżo upieczone mamy. Kobiety mają prawo wybrać położną środowiskową, a następnie korzystać z jej pomocy w warunkach ambulatoryjnych lub w swoim domu w czasie tzw. wizyt patronażowych. Są one udzielane od poniedziałku do piątku, w godzinach pracy, bez dni ustawowo wolnych od pracy, w terminie uzgodnionym z pacjentką lub w dniu zgłoszenia – jeśli wymaga tego stan zdrowia pacjentki. NFZ przewiduje jedna wizytę tygodniowo począwszy od 21. tygodnia ciąży do 31. (maksymalnie 10 wizyt) oraz 2 razy w tygodniu od 32. tygodnia do porodu (maksymalnie 16 wizyt). Po porodzie w ramach NFZ świeżo upieczonej mamie przysługuje 4-6 wizyt patronażowych w okresie do 2. miesiąca życia niemowlęcia, z czego pierwsza powinna odbyć się nie później niż 48 godzin po opuszczeniu szpitala przez matkę.
Jak wygląda prowadzenie ciąży przez położną?
Polskie pacjentki przyzwyczajone są do prowadzeni ciąży w gabinetach lekarskich. Tymczasem w wielu krajach na całym świecie opieka nad przyszłą mamą należy do położnej. W Wielkiej Brytanii czy w krajach skandynawskich ciężarne nie mają niemal wcale kontaktu z lekarzem, chyba że mówimy o kobietach w ciąży wysokiego ryzyka, gdy pojawiają się problemy ze zdrowiem ich lub ich dziecka. W naszym kraju zasada jest podobna. Położna może prowadzić ciążę wyłącznie fizjologiczną, czyli taką o prawidłowym przebiegu, wolną od powikłań. Mimo to mało która Polka decyduje się na taki wariant opieki. Jednym z powodów jest kojarzenie ciąży z opieką lekarza ginekologa w przychodni, drugim - mały dostęp do położnych wykonujących takie świadczenia (ich wycena przez NFZ jest tak niska, że położnym po prostu się to nie opłaca).
Prowadzenie ciąży przez położną nie różni się od opieki ginekologa. Przyszła mama zgłasza się do wybranej przez siebie położnej na początku ciąży na pierwszą wizytę, a następnie na kolejne - średnio raz w miesiącu, a w ostatnich tygodniach ciąży - co 2 tygodnie. Położna ma prawo do oceny stanu zdrowia kobiety w ciąży, może badać pacjentkę fizykalnie, wykonywać badania np. KTG, a nawet USG (jeśli dysponuje sprzętem i odpowiednią wiedzą na ten temat), ocenić stan psychiczny kobiety w ciąży, kierować na badania diagnostyczne, interpretować ich wyniki, a także pobierać materiał do badań (np. na posiew). Podobnie jak ginekolog, zakłada kartę ciąży, przekazuje wiedzę z zakresu edukacji przedporodowej dla kobiet (zasady prawidłowej diety w czasie ciąży, zdrowego stylu życia, zapobiegania i leczenia typowych dolegliwości ciążowych, konsultacji odnośnie karmienia piersią oraz przygotowania planu porodu). Powinna także przekazać porady w zakresie pielęgnacji niemowlęcia i szczepień ochronnych, które czekają malca po przyjściu na świat.
Raz na semestr ciężarna jest kierowana na kontrolę do ginekologa położnika, w czasie której może mieć wykonane badania USG, jeśli położna nie ma takiej możliwości w swoim gabinecie.
Dużą zaleta takiego modelu opieki nad ciężarną jest fakt, że pacjentką pozostaje ze swoją położną na dłużej. Położna może uczestniczyć w porodzie, a także opiekować się mamą i noworodkiem w ramach wspomnianych wizyt patronażowych, czyli opieki położnej środowiskowej, przysługującej każdej pacjentce w okresie połogu.
Świadczenia wykonywane przez pielęgniarkę i położną POZ
Od 2020 roku pacjenci mogą korzystać z porad pielęgniarki POZ oraz położnej POZ, których kompetencje zostały znacząco poszerzone. Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 sierpnia, zmieniającego świadczenia gwarantowane z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki mogą m.in:
- prowadzić profilaktykę chorób i promocję zdrowia,
- dobierać sposoby leczenia rany w ramach świadczeń leczniczych udzielanych przez pielęgniarkę samodzielnie bez zlecenia lekarskiego,
- przepisywać leki zawierające określone substancje czynne, w tym wystawiać na nie recepty,
- wystawiać recepty na leki zlecone przez lekarza w ramach kontynuacji,
- wystawiać zlecenie lub recepty na wybrane wyroby medyczne,
- wystawiać skierowania na wykonanie określonych badań diagnostycznych, w tym medycznej diagnostyki laboratoryjnej.
Podobne czynności, w ramach porady Położnej Podstawowej Opieki Zdrowotnej, będą mogły przeprowadzać również położne.
W zależności od posiadanych uprawnień zawodowych położna może m.in:
- udzielać porad kobietom z chorobami ginekologicznymi i onkologii ginekologicznej,
- dobierać sposób leczenia ran,
- przepisywać leki zawierające określone substancje czynne,
- wystawiać recepty na leki zlecone przez lekarza w ramach kontynuacji,
- wystawiać zlecenie na wybrane wyroby medyczne,
- wystawiać skierowanie na wykonanie określonych badań diagnostycznych,
- wykonywać oraz zinterpretować badania KTG u kobiety ciężarnej.
Nowe przepisy to duże ułatwienie dla pacjentów, którzy wcześniej musieli czekać na wizytę u lekarza: takie rozwiązanie znacząco skraca drogę do otrzymania np. recepty na leki, które przyjmujemy na stałe. Ulgę odczują również przyszłe mamy w okresie ciąży, które nie będą musiały zgłaszać się do ginekologa po skierowanie na wymagane badania diagnostyczne czy żeby wykonać KTG. Młode mamy po nacięciu krocza lub cięciu cesarskim będą mogły zgłosić się do położnej, aby oceniła ona sposób gojenia się ran, zdjęła szwy gdy zajdzie taka potrzeba, a także aby zleciła najskuteczniejszy sposób pielęgnacji ran poporodowych.
